Walczyć jak kobieta, czyli „Kwestia Charakteru” pod redakcją Sylwii Chutnik oraz Moniki Sznajderman

Od jakiegoś czasu interesuje mnie kobiecy patriotyzm: jak kobiety rozumieją oddanie ojczyźnie, gdzie widzą siebie w jego ramach, gdy historia wrzuca je w rolę matek i żon, cierpliwie czekających na powracających z wojny synów i mężów. Nawet kiedy kobiety pojawiają się w okolicach pół bitew, najczęściej są to sanitariuszki i pojedyncze łączniczki. A przecież odwaga, siła i honor to nie tylko domena mężczyzn, czego dowodem są bohaterki książki „Kwestia charakteru. Bojowniczki z getta warszawskiego” pod redakcją Sylwii Chutnik oraz Moniki Sznajderman.

Ta pozycja to zbiór historii. Każdy rozdział to życiorys jednej z ważnych postaci kobiecych uczestniczących w walkach w getcie o honor i godną śmierć, ale też o przeżycie – swoje, bliskich i obcych. Wśród tych niesamowitych bojowniczek, łączniczek i przywódczyń jest na przykład Mira Fuchrer, która do powszechnej świadomości (o ile w ogóle!) przeszła wyłącznie jako dziewczyna Mordechaja Anielewicza, zaś sama była niesamowitą postacią, rozprzestrzeniającą nie tylko nadzieję i wsparcie emocjonalne, ale również swoją rozległą wiedzę bojową. Każda z bohaterek książki to zapomniana postać, której nazwisko zostało przykryte stosem nazwisk męskich, ponieważ to ich zazwyczaj stawia się jako tych, którzy walczą i zabijają, a kobietom przypisuje się rolę tych, które ze strachem omdlewają, czy z miłością i oddaniem opatrują rannych i opłakują zabitych.

Wyjątkowość tej książki nie wynika jedynie z tego, że oddaje głos i podmiotowość niezwykłym kobietom, ale również to nadzwyczajna kooperacja różnych kobiet: każdy rozdział został napisany przez inną naukowczynię, badaczkę czy dziennikarkę. Pod redakcją Sylwii Chutnik i Moniki Sznajderman swoje opowieści snuły Kalina Błażejowska, Katarzyna Czerwonogóra, Agnieszka Dauksza, Patrycja Dołowy, Agnieszka Glińska, Hanka Grupińska, Agnieszka Haska, Natalia Judzińska, Magdalena Kozłowska, Joanna Ostrowska, Karolina Sulej, Anna Szyba, Karolina Szymaniak oraz Monika Tutak-Goll, a za posłowie odpowiada Zuzanna Hertzberg. 

To próba przywrócenia miejsca tym niezwykłym postaciom, które przecież walczyły nie gorzej od swoich kolegów. To swoisty list miłosny od współczesnych kobiet do tych, które już przeminęły – to obietnica, że nie zostaną zapomniane, a ich głosy nadal są ważne, w końcu są słyszalne. To ciche pocieszenie, że ich poświęcenie nie poszło na marne, że ich działania nie przepadły między kartami historii. Uważam, że to ważna pozycja – o większości z tych wybitnych kobiet nigdy wcześniej nie słyszałam, a to przecież bohaterki, które oddały życie za sprawę, za honor, za innych. Kobiety, które walczyły nie tylko z nazistami, ale również z stereotypami i kulturą, które nakazywały im siedzieć i czekać, kiedy serce aż rwało się do walki. Dla nich każdy dzień to była bitwa ze sobą i ze światem, który nie wierzył w to, że dadzą radę. To też opowieść o tworzeniu społeczności w tych trudnych czasach, o nawiązywaniu kontaktów w świecie, który pali się, a każda chwila może być tą ostatnią, w rzeczywistości, w której strata i strach towarzyszy ludziom cały czas. 

Wiele razy płakałam przy tej książce, nie tylko przeżywając okropieństwa wojny, ale też obserwując, jak mimo świata, który codziennie upadla cię od nowa, można zachować honor i siebie. Mimo wszystko. Syn jednej z bohaterek powiedział w wywiadzie do książki: „to kwestia charakteru”. I faktycznie. Mam nadzieję, że ja też nauczę się być kiedyś tak odważna i nieustępliwa. I że już nigdy nie będzie potrzebne aż takie poświęcenie, jakiego musiały dokonać bojowniczki z getta warszawskiego.

Nana Asante