„Mniejsze zło” – czyli trochę o stanie wojennym

Atmosfera niekończących się konfliktów, nieporozumień, nienawiści sieje spustoszenie psychiczne; chaos i demoralizacja przybrały rozmiar klęski, awanturnikom trzeba skrępować ręce

– Wojciech Jaruzelski podczas ogłoszenia stanu wojennego.

Stan wojenny – niby przeszłość, a jednak czy aż tak odległa? 13 grudnia 2024 obchodzimy 43 rocznicę ogłoszenia stanu wojennego w Polsce. Zaledwie cztery dekady, ale czy każdy wie lub pamięta powody jego wprowadzenia? Wiedza na ten temat wśród społeczeństwa powoli słabnie, teraz nie każdy byłby w stanie podać przyczyny i skutki.

W nocy z 12 na 13 grudnia, ówczesny prezydent gen. Wojciech Jaruzelski, wprowadził stan wojenny w komunistycznej Polsce. Była to reakcja na odbywające się w latach 80. strajki (m. in. w Stoczni Gdańskiej) i wzrost poparcia dla zgrupowania Solidarność. W przeciągu paru miesięcy należało do niej ponad 10 mln Polaków – szybko stała się ruchem masowym. Nastąpił wzrost nadziei i chęci odzyskania wolności.

Właśnie wtedy Wojciech Jaruzelski ogłosił wprowadzenie stanu wojennego, uzasadniając swoją decyzję zamiarem zapobiegnięcia dalszych nieporozumień i konfliktów w społeczeństwie. Władzę w kraju przejęła Wojskowa Rada Wyzwolenia Narodowego (WRON). Na ulice miasta skierowano czołgi i transportery opancerzone, wzmocniono również patrole milicji. Nastąpiło drastyczne ograniczenie praw obywatelskich – zakazano wszelkich zgromadzeń, w tym strajków i manifestacji. Wprowadzono godziny milicyjne, zamknięto granicę PRL. Początkowo także wyłączono telefony a następnie wprowadzono nad nimi nadzór.

Jak można by się spodziewać, reakcja społeczeństwa była negatywna. Wszystkie wystąpienia były brutalnie pacyfikowane – do jednego z najbardziej znanych zaliczamy strajk górników w kopalni „Wujek” w Katowicach (16 grudnia 1981). Do protestujących służby otworzyły ogień, w wyniku czego zginęło 9 osób. Już pierwszej nocy po ogłoszeniu stanu wojennego internowano 3 tys. osób, w tym Lecha Wałęsę, który przewodniczył wtedy Solidarności. Łącznie szacuje się, że zatrzymano 11 tys. osób.

Dopiero 22 lipca 1983 nastąpiło jego zniesienie. Skutki oczywiście były negatywne.  Kryzys gospodarczy jeszcze bardziej się pogłębił: wzrosła inflacja, zadłużenie kraju i obniżenie jakości życia. Ponadto Stany Zjednoczone nałożyły sankcje gospodarcze na PRL. Jednakże, najgorszą konsekwencją wydarzeń z 1981 było załamanie ducha narodowego Polaków. Nastąpiła apatia społeczna i dezorientacja. Ludzie nie byli już pewni, jaką ideologie powinni wspierać. Czuli się zagubieni.

Ostatecznie w 1989 roku odeszliśmy od komunistycznych rządów. Wtedy nastąpił początek III Rzeczypospolitej Polskiej, a trzy lata potem odbyły się pierwsze wolne wybory.

Interesującym faktem jest opinia i stanowisko gen. Wojciecha Jaruzelskiego wobec wprowadzenia stanu wojennego. W jego 30 rocznicę w audycji Radia Zet przeprosił za swoją decyzję. Jednak określił ją mianem „mniejszego zła” i spowodowaną wyższą koniecznością. Twierdził, że jego działania miały na celu obronę Polski przed groźbą wojny domowej i zrobiłby to ponownie, gdyby zaszła taka konieczność. W wyniku tych słów spadła na niego ogromna fala krytyki ze strony Polaków.

Stan wojenny stał się również inspiracją do powstania wielu ciekawych powieści, opowiadających o życiu w tamtym czasie. Nie tylko dla lektur, które możemy znać z liceum. Na pewno wartą uwagi jest Wroniec autorstwa Jacka Dukaja. Jest to krótka bajka, której główny bohater zderza się z rzeczywistością wprowadzenia stanu wojennego. Niech was nie zmyli gatunek tej pozycji, ponieważ pomimo tego, że jest napisana w konwencji bajki, jej treść przeznaczona jest raczej dla starszych odbiorców. Autor pokazuje z perspektywy dziecka realia tamtejszego okresu i jak niezrozumiałe było dla niego zachowanie dorosłych.

Jak duża jest świadomość narodowa Polaków?

W tym roku obchodzimy 43 rocznicę wprowadzenia stanu wojennego, ale czy każdy o tym wie? Z pewnością jest to jedna z ważniejszych dat w dziejach Polski. Znacząco wpłynęła na wydarzenia rozgrywające się w Polsce pod koniec XX w. Stała się inspiracją i symbolem narodowym. Jednak pamięć o roku 1981 powoli zanika. Ludzie z czasem odchodzą od przeszłości i zapominają o historii, która doprowadziła do naszej wolności i niepodległości.

Martyna Dudek