Jak się żenić? czyli „Matrymonium. O małżeństwie nieromatycznym”

Małżeństwo jest czymś, co wielu osobom kojarzy się z jednym z większych kamieni milowych na drodze życiowej człowieka. Często łączone jest z niezwykle ważną i romantyczną decyzją. Jednocześnie w obecnych czasach poglądy na instytucję małżeństwa zmieniają się i staje się ona przedmiotem wielopoziomowej dyskusji. Nie zawsze jednak można było znaleźć na to przestrzeń – i nie zawsze tak to wyglądało.

W Matrymonium. O małżeństwie nieromantycznym Alicja Urbanik-Kopeć zabiera czytelnika do XIX wieku – czasu, kiedy przygotowanie, zawieranie, a także samo małżeństwo wyglądało zupełnie inaczej niż teraz. Przeprowadza gruntowną analizę rynku matrymonialnego, a także pozycji kobiet w ówczesnym świecie i prezentuje biznes, jakim było małżeństwo.

Pozycja podzielona została na kilka części, każda poświęcona analizie innego aspektu życia kandydatów i kandydatek do małżeństwa. Zaczynamy więc od samych podstaw, czyli przygotowania do życia małżeńskiego i oceny szans – dowiadujemy się, jak i gdzie znaleźć potencjalnego małżonka. Przez wspólnych znajomych, ogłoszenia w gazetach? Lepiej zostawić wszystko losowi i przeznaczeniu, czy może bardziej opłacalne jest (mniej lub bardziej jawne) aranżowanie spotkań? Na co należy zwracać uwagę i czego się wystrzegać? No i co komu w ogóle przystoi? Nie można również zapomnieć o kwestii finansowej – autorka wprowadza nas w świat posagów i pomocy materialnych. Później okazuje się, że sprawa nie jest taka prosta, bo nawet z odpowiednim kandydatem i sytuacją materialną trzeba też mieć pewne umiejętności, bez których trudno jest w małżeństwie przetrwać. Matrymonium pokazuje także, co dzieje się z osobami, które przez małżeństwo dokonały awansu bądź mezaliansu społecznego. Los starych panien również nie pozostaje obojętny i nie jest zostawiony bez komentarza, a dogłębnie przeanalizowany, poczynając od samej definicji, a kończąc na tym, jak ówczesny świat nie pomagał w polepszeniu pozycji i radzeniu sobie, a wręcz ostracyzował i sprawiał, że nie miały one szansy na godne życie. 

Pobieżnie poruszony jest także temat macierzyństwa oraz ciąży (także pozamałżeńskiej) oraz tego, jak wpływały na relację i życie ludzi. Każda z części ma odpowiednią długość: jest wyczerpująca, ale czytelnik nie ma poczucia przeładowania informacjami, dzięki czemu całość sprawdzi się zarówno dla zupełnych laików, którzy chcą zgłębić nowy, nieczęsto poruszany temat, jak i osób już zainteresowanych tematem, dzięki kulturowym i historycznym ciekawostkom.

Ważną rolę w książce odgrywają wypełniające ją oryginalne dokumenty z epoki – ogłoszenia matrymonialne, fragmenty poradników dla panien czy nawet sprawy kryminalne, które dają pełniejszy obraz i pomagają zilustrować faktyczną sytuację. Nie są one jedynie bezmyślnie „wrzucone” do treści, a dokładnie omówione i przeanalizowane. Ponadto przytoczonych zostało wiele przykładów z literatury, aby pokazać, jak kwestie matrymonialne były przedstawiane przez autorów z tamtego okresu, co obśmiewano, a na co reagowano współczuciem oraz na ile ich świadectwa pokrywają się z faktyczną sytuacją i dokumentami pochodzącymi z XIX wieku. Poddane analizie są również faktyczne przykłady z życia znanych osób i twórców epoki – jak chociażby Elizy Orzeszkowej czy Carla Wedla – oraz to, jak doświadczenia związane z małżeństwem i majątkiem wpływały na ich życie i pracę, co jest bez wątpienia ciekawym aspektem. Jedynie fragmentów z przykładami z literatury mogłoby być nieco mniej – przy nieznajomości danej lektury gorzej przyswaja się wiedzę na jej podstawie, a często opierały się na nich całe akapity, co było po prostu mniej angażujące niż elementy zilustrowane dokumentami historycznymi.

Wbrew pozorom, w książce wcale nie wyczerpują się podejmowane wątki i problemy, nie jest ona również monotonna. Małżeństwo nie jest bowiem jedyną omawianą tematyką. W pozycji wielokrotnie poruszana jest tematyka różnic klasowych, jak i tego, jak panujący system kapitalistyczny wpływał na postrzeganie osób niezamężnych. Niejako poszukuje też odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób kobiety niezamężne mogły spełnić nakładane na nie oczekiwania społeczne. Przedstawiona została sytuacja również osób z tych klas, które nie mogły nawet myśleć o zamążpójściu przez chociażby sytuację finansową – świetnie, że zwrócono na to uwagę. Książka obrazuje także te aspekty, które pozornie nie mają aż tyle związku z wychodzeniem za mąż, jak chociażby stosunek do pracy seksualnej, edukacja czy obowiązki pani domu, a w tym relacje z służącymi – oraz, w dalszym aspekcie, sytuacja prawno-matrymonialna służących i guwernantek, a także wielokrotne naruszenia względem nich. Chociaż pozycja przedstawia głównie perspektywę kobiecą, zdecydowanie na plus jest przeanalizowanie także różnic między sytuacją mężczyzn a kobiet – jak inne były ich losy i jak inaczej postrzegała ich opinia publiczna. Zdecydowaną mocną stroną Matrymonium jest krytyczne podejście do przytaczanych faktów historycznych i prezentowanie ich bez zniekształcania, z jednoczesnym zauważeniem, które rzeczy nie powinny nigdy mieć miejsca. 

Całokształt jest opowieścią niezwykle treściwą i pełną wartościowych informacji, ale nie przytłaczającą odbiorcy. Wybrzmiewa w niej dość zdecydowana perspektywa feministyczna, co nie oznacza, że są to po prostu spisane poglądy autorki. Wręcz przeciwnie, miałam wrażenie, że zabrakło pewnego rodzaju podsumowania, odniesienia przytoczonych faktów do obecnej sytuacji małżeństw – obserwacji, które elementy rzeczywiście ewoluowały w historii, a których pozostałości możemy obserwować w społeczeństwie do dziś. Pomimo tego, Matrymonium. O małżeństwie nieromantycznym to bardzo rzetelna i interesująca pozycja, wyczerpująca podjęty w niej temat i zachęcająca do dalszego zgłębiania różnych aspektów życia kobiet w XIX wieku.

Aleksandra Haberny