Narodowy Kongres Nauki

W dniach 19-20 września w Centrum Kongresowym w Krakowie miał miejsce Narodowy Kongres Nauki, będący finałem toczącej się już od ponad roku debaty o polskiej edukacji akademickiej. Na kongresie wicepremier Jarosław Gowin zaprezentował Konstytucję dla Nauki – projekt nowej ustawy o szkolnictwie wyższym.

Długie prace nad ustawą

Już w lutym ubiegłego roku MNiSW ogłosiło konkurs na przygotowanie założeń funkcjonowania systemu nauki, w tym również takich szczegółowych jego obszarów jak ustrój uczelni, ocena jakości, finansowanie, aż po organizację studiów czy model rozwoju kadry naukowej. Za cele przygotowywanej reformy postawiono m.in. umiędzynarodowienie polskiej nauki, zwiększenie współpracy między instytucjami badawczymi a podmiotami gospodarczymi, zróżnicowanie ścieżek kariery akademickiej, czy poprawę jakości edukacji wyższej.

1 marca 2017 na Uniwersytecie Warszawskim trzy zwycięskie zespoły (spośród piętnastu biorących udział w konkursie) zaprezentowały swoje projekty, ale już od października roku ubiegłego w różnych miastach Polski odbywały się konferencje programowe przygotowujące do krakowskiego Kongresu.

Na pierwszej z nich, w Rzeszowie (20-21 października), dyskutowano na temat internacjonalizacji naszych uczelni. Następnie w Toruniu (24-25 listopada) omawiano pomysły na rozwój humanistyki. We Wrocławiu (8-9 grudnia) skupiono się na innowacyjności oraz kooperacji nauki, biznesu i administracji. W Katowicach (26-27 stycznia) przedstawiono koncepcje dywersyfikacji ścieżek rozwoju młodych naukowców. Konferencja w Poznaniu (23-24 lutego) dotyczyła podniesienia poziomu polskiej nauki, zaś w Lublinie (29-30 marca) – jakości kształcenia. W Łodzi (25-25 maja) debatowano nad sposobami finansowania nauki i szkolnictwa wyższego. Wreszcie w Warszawie (19-20 czerwca), na ostatnim przedwakacyjnym spotkaniu, przedstawione zostały wizje ustroju i systemu zarządzania nauką i akademicką oświatą.

Krakowski Kongres jest więc zwieńczeniem długiego procesu formowania się nowej wizji polskiej nauki, które dokonało się w toku debat ze środowiskiem akademickim.

 

Krakowski kongres

Kongres otworzył rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prof. Wojciech Nowak. Przywołując Kołłątajowską reformę edukacji – nie tylko wyższej – przypomniał, że cały proces edukacji jest jednością.

 

Pan rektor powtórzył to także na konferencji prasowej, a nasz reporter pytał w tym kontekście premiera Gowina o nowy model kształcenia nauczycieli.

 

Odpowiedź uzupełnił także pan rektor Nowak:

 

Wróćmy jednak do głównego punktu kongresu. Rektor Nowak wyraził w swoim wystąpieniu zadowolenie z dotychczasowych prac nad ustawą i poparcie środowiska naukowego dla proponowanych kierunków zmian. Zaznaczył jednak również, że nawet najlepsze rozwiązania potrzebują adekwatnego finansowania:

Po wystąpieniu Jego Magnificencji prof. Georg Winkler przedstawił ocenę i rekomendacje Komisji Europejskiej dla polskiej nauki.

Prof. Winkler mówił z uznaniem o ekonomicznej transformacji, jaka wciąż dokonuje się w Polsce, oraz o imponująco dobrym stanie naszej gospodarki na tle światowego kryzysu. Zwrócił jednocześnie uwagę na potrzebę przemian w jeszcze jednej ważnej dziedzinie – przemian systemu nauki i edukacji wyższej, które uczyniłyby go efektywnym i skutkowały wzrostem innowacyjności.

Zdaniem profesora sytuacja jest poważna i najwyższy już czas na zmiany, bo dłużej nie damy rady osiągać wzrostu jedynie kopiując czy imitując rozwiązania innych.

Wśród wielu celnych spostrzeżeń i propozycji znalazła się m. in. uwaga o anachronicznej instytucji Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów, będącej, zdaniem profesora, zbędnym i szkodliwym reliktem komunizmu.

 

Jak dowiedzieliśmy się później z wystąpienia ministra Gowina, nowa ustawa co prawda przekształca, ale jednak nie likwiduje centralnego organu ds. tytułów i stopni naukowych – w miejsce Centralnej Komisji powstanie Rada Doskonałości Naukowej.

Dopytywaliśmy o nią na konferencji prasowej:

 

Nowa ustawa

Głównym punktem Narodowego Kongresu Nauki była oczywiście prezentacja projektu tzw. Ustawy2.0, określanej też mianem Konstytucji dla Nauki. Nowy akt prawny ma zastąpić cztery obecnie obowiązujące: o szkolnictwie wyższym, o stopniach i tytułach naukowych, o zasadach finansowania nauki oraz o pożyczkach i kredytach studenckich. Dokument jest obszerny, ale warto w tym miejscu przytoczyć tylko kilka najważniejszych zmian.

Zarządzanie

Po pierwsze zmieni się w sposób istotny zarządzanie nauką, zwiększa się autonomia uczelni oraz władza rektorów. Sama ustawa, zgodnie z wcześniejszymi zapowiedziami, określa jedynie ramy działalności naukowej i dydaktycznej. Pozostawia bardzo dużo swobody samym uczelniom, których statuty mają być podstawą funkcjonowania tych jednostek, mają definiować ich misję i to, jak będą zorganizowane.

To rektor, a nie jak obecnie senat, będzie odpowiedzialny za finanse uczelni, ma też otrzymać większe kompetencje w zakresie polityki kadrowej. Do roli senatu, którego przewodniczącym będzie rektor, należeć będzie wybór nowego organu: rady uczelni, która będzie nadzorować zarządzanie i dysponowanie funduszami przez rektora, wskazywać strategię uczelni oraz przedstawiać kandydatów na rektora. Większą część rady wybierze senat w trybie wskazanym w statucie – ustawa stawia trzy warunki: rada ma liczyć siedmiu lub dziewięciu członków, więcej niż 50% jej składu mają stanowić osoby spoza uczelni oraz przewodniczący samorządu studentów ma w niej zasiadać.

Rektora, spośród kandydatów przedstawionych przez radę, wybierze kolegium elektorów, w którego składzie minimum 20% stanowić mają reprezentanci studentów i doktorantów.

Kariera naukowa

Ustawa wprowadza nowy model studiów doktoranckich – będą bardziej elitarne, na wyższym poziomie. Gwarancją tego postulatu ma być ograniczenie uprawnień do prowadzenia studiów doktoranckich tylko do jednostek posiadającym odpowiednio wysoką ocenę (minimum B+ w pięciostopniowej skali). Podobnie ograniczono także prawo do nadawania habilitacji (kategoria A+ lub A) – nie zdecydowano się na jej likwidację mimo rekomendacji. Istotnym wzmocnieniem będzie śródroczna ocena doktorantów, a także powszechne stypendium doktoranckie w wysokości 110% płacy minimalnej w ciągu pierwszych dwóch lat studiów i 170% w dwóch następnych.

Wdrażanie reformy

Ustawa ma być jeszcze konsultowana przed jej przyjęciem przez rząd, odbędzie się także wysłuchanie publiczne. Jej wejście w życie zaplanowano na początek przyszłego roku akademickiego, ale poszczególne zmiany będą stopniowo wdrażane aż do 2026 roku.

Co ważne, reforma premiera Gowina cieszy się szerokim poparciem środowiska akademickiego. Podczas kongresu słychać to było nie tylko w oficjalnych wystąpieniach, ale także w kuluarach. Było też czuć niezwykle pozytywną atmosferę panującą w Centrum Kongresowym, co pozwala mieć nadzieję, że tym razem przedsięwzięcie ma szansę się powieść. Nie brakuje oczywiście różnic i pewnych napięć, ale przekonanie o konieczności zmian jest powszechne.

Pozostaje mieć nadzieję, że w tym przypadku polityczne przepychanki nie przesłonią decydentom dobra polskiej nauki i całego społeczeństwa.

 

Na koniec jeden z wielu głosów zasłyszanych w kuluarach Centrum Kongresowego – prof. Stanisław Karpiński, SGGW, Narodowa Rada Rozwoju:

 

Więcej szczegółów na https://nkn.gov.pl/ oraz http://konstytucjadlanauki.gov.pl/

Pełen zapis obrad kongresu: 19.09.2017, 20.09.2017 (sala główna), 20.09.2017 (sala teatralna), konferencja prasowa.

Zob. także komentarze: Klub Jagielloński, dr Kędzierski, naukowcy, Parlament Studentów, Rektor UW, rektorzy, prezes PAN