Co robi zdjęcie?

Zapytam jeszcze raz: co robi zdjęcie? Zdjęcie, które masz na tapecie telefonu; zdjęcie profilowe na dziesiątkach aplikacji; zdjęcie w rodzinnym albumie; jedyne zdjęcie pradziadka, jakie masz; zdjęcie ze ślubu Twoich rodziców; zdjęcie krakowskiego rynku, gdy przez jego środek przejeżdżał jeszcze tramwaj; pierwsze zdjęcie, jakie kiedykolwiek wykonano; zdjęcie skazanych na śmierć; zdjęcie wypadku drogowego; zdjęcie obiadu. Co robi zdjęcie?

Na to pytanie starają się odpowiedzieć autorzy książki o samym tytule. Redaktorzy: Bartosz Flak, Martyna Nowicka i Agnieszka Olszewska zgromadzili kilkanaście esejów i artykułów traktujących o fotografii, a wydawnictwo Czarne opublikowało książkę, która stała się zwieńczeniem wystawy głównej Muzeum Fotografii w Krakowie.

Choć zwykle z tego typu publikacjami kojarzą się nam katalogi czy albumy, tutaj mamy do czynienia ze zbiorem przeznaczonym głównie do czytania. Składa się z pięciu części: technologia, fotografujący, fotografowane, informacja i przyszłość. Eseje (a jest ich kilkanaście) zapełniające poszczególne fragmenty są szalenie różnorodne – od Nad każdym archiwum wisi katastrofa, czyli niepokojące piękno destrukcji (Weronika Kobylińska), przez Mężczyźni na basenie (Maciej Marcisz) czy Mediumistki i komediantki. O fotografii duchów (Milena Soporowska), aż po Sztuczna inteligencja robi zdjęcia albo jak fotorealizm został stylem (Marcin Stachowicz). To zróżnicowanie jest najlepszym dowodem na to, jak trudno odpowiedzieć na pytanie postawione w tytule książki. Odniosłam wrażenie, że momentami ewoluowało ono do pytania „Co to jest fotografia?”, na które równie trudno odpowiedzieć. Spróbowali tego dokonać redaktorzy piszący we wstępie tak:

„Fotografia jest obecnie już nie tylko przedmiotem analizy, ale coraz częściej – sposobem analizowania, specyficznym językiem, który zapośrednicza widzenie i rozumienie rzeczywistości”.

To zdanie przykuło moją uwagę i zostało ze mną do końca lektury. Przypomniało o sobie szczególnie podczas czytania eseju Jacka Dehnela Odwracając wzrok. Ten wymowny, adekwatny tytuł odnosi się m.in. do zdjęcia przedstawiającego egzekucję cywilów przez powieszenie (1939–1945, zbiory MuFo w Krakowie, autor nieznany). Zdjęcia, którego często nie chcemy widzieć, tematu, o którym nie chcemy rozmawiać. Kolejny artykuł – Wojenny blockbuster schodzi z afisza (Kaja Puto) – pokazuje, że także doświadczenia teraźniejsze, zza naszej granicy, nie są obrazami przykuwającymi uwagę na długo. Jednak czy możemy mieć do siebie o to pretensje? Czasem chcemy spojrzeć na fotografię i powiedzieć Tamto zdjęcie nic nie mówi (Radek Rak), obserwować życie, snuć z niego opowiadanie słowno-wizualne. W końcu wrócić do pytania Co robi zdjęcie? i odpowiedzieć: zdjęcie zatrzymuje w czasie i opowiada historię.

Amelia Malisz