Czy to był człowiek?

Niech pierwszy rzuci kamieniem, kto nie przeszedł w swoim czytelniczym życiu potrzeby zapoznania się z literaturą wojenną! Ja również tego doświadczyłam. Mimo, że w życiu nie przeżyłam bezpośrednio konfliktu zbrojnego, jest to temat bardzo dla mnie ważny. Cieszę się, że moje pokolenie coraz częściej próbuje odkryć historię II wojny światowej bez owijania w bawełnę. Z tą tematyką jest trochę ambiwalentnie – im bardziej coś przeraża, tym więcej chcemy się o tym dowiedzieć. Czy jest to może pewnego rodzaju hołd? Nie wiem, ale jestem pewna jednego. Primo Levi zdecydowanie poruszył moje serce i umysł w swoich wspomnieniach zatytułowanych Czy to jest człowiek.

Słowa prawdy. Słowa człowieka, który doświadczył życia w obozie koncentracyjnym, który przede wszystkim przeżył pobyt w tym obozie, mają wartość nieobliczalną. Jak sami Levi wspomina, od razu po wyzwoleniu chciał wszystkim opowiedzieć o tym, co go spotkało. Wyobrażacie sobie, jaka to musiała być ogromna potrzeba mówienia, rozmowy, przekazania świadectwa historii? Dlatego też pisze książkę. Opowiada całemu światu prawdę.

Primo Levi to żyd włoskiego pochodzenia, który w 1943 roku został aresztowany i przewieziony do obozu Auschwitz-Monowitz. Jego historię poznajemy w momencie wspomnianego aresztowania i transportu do miejsca cierpień. Od razu w oczy rzuca się jego bardzo przystępny, swobodny, codzienny i wręcz slangowy język. Bardzo często wypowiada się używając zaimka „my” w odniesieniu do osób więzionych w obozie, równocześnie podkreślając jednak swój indywidualny i subiektywny punkt widzenia.

Levi jako narrator staje się przewodnikiem czytelnika po każdym zakamarku obozu. Mogłabym wręcz rzec, że autobiografia ta zawiera wszelkie najważniejsze, bardzo szczegółowe informacje potrzebne do zrozumienia działania i struktury obozu koncentracyjnego. Jego relacje są bardzo emocjonalne, a jednocześnie ma się wrażenie, że sam Primo Levi siedzi przy czytelniku w fotelu i opowiada o zdarzeniach z kubkiem gorącej herbaty w dłoniach. Trudno mi określić tak duży poziom szacunku, jaki wzbudza we mnie autor.

Każde zdarzenie, osoba, rutyna jest analizowana bardzo dokładnie, dając szerokie pole do zastanowienia się nad kwestiami nie tylko moralności, ale i życia w społeczeństwie i z samym sobą. Nie jest to książka prosta, nie czyta się jej szybko i zdecydowanie należy dawkować sobie zapoznawanie się z tym, co skrywa jej wnętrze. Jednak przede wszystkim to potężny kawał historii i skarbnica mądrości. Mogłabym polecić ją każdej świadomej osobie, która pragnie choć trochę zrozumieć rzeczywistość obozową. Jednak ostrzegam – niektóre sceny i opisy mogą wywoływać silne emocje. Jednakże Primo Levi chce i nam opowiedzieć historię. Warto jej wysłuchać.

Laura Lewandowska